سوره احزاب

به نام خداى رحمت گستر بر عام و خاص

۵۳ – ای کسانی که ایمان آورده‌اید، به خانه‌های (حجره‌های) پیامبر داخل نشوید،۶۱ مگر آنکه برای صرف غذا اجازه یافته (دعوت شده) باشید.۶۲ بی آن‌که (زودتر از وقت مقرّر) در انتظار آماده شدن غذا بنشینید، بلکه هر گاه فرا خوانده شدید وارد شوید و چون غذا خوردید پراکنده گردید و سرگرم گپ و گفتگو نشوید؛ که این (رفتار شما) پیامبر را می‌آزارد و (از ابراز آن) در برابر شما شرم دارد۶۳ ولی خدا از (بیان) حق شرم ندارد. و هر گاه از همسران پیامبر چیزی (مرتبط با پذیرایی) خواستید، از پشت پرده درخواست کنید که این (شیوه) برای دل‌های شما و آنان پاک تر است.۶۴ و شما را نسزد که پیامبر خدا را بیازارید و نه هرگز پس از او با همسرانش ازدواج کنید که چنین کاری در نظر خدا (خطایی) بزرگ است.۶۵

۵۴ – هر آنچه را آشکارا انجام دهید یا پنهان کنید (مسلم بدانید که) خدا بر هر چیزی آگاه است.

۵۵ – بر آنان (همسران پیامبر) گناهی نیست (اگر حفظ حجاب نکنند) در برابر پدران، پسران، برادران، پسران برادران، پسران خواهران، زنان (همدین) و ملک یمین‌شان (کنیزان). و پروای خدایی داشته باشید که خدا بر همه چیز گواه است.

۵۶ – بی‌گمان خدا و فرشتگانش (با رویکرد توأم با رحمت)، بر پیامبر توجه و عنایت دارند، ای کسانی که ایمان آورده‌اید، شما نیز بر او (با رویکرد رغبت و طاعت) توجه و تبعیت داشته باشید۶۶ و سلامی شایسته تقدیم کنید.

۵۷ – بی‌گمان کسانی که به آزار (ناخشنودی) خدا و رسولش می‌پردازند،۶۷ خدا در دنیا و آخرت آن‌ها را از رحمت خود دور ساخته۶۸ و برای آنان عذابی خوار‌کننده مهیا کرده است.

۵۸ – و کسانی که (با اتهامات ناروای خود) مردان و زنان با ایمان را، بی‌آنکه مرتکب گناهی شده باشند، می‌آزارند، هر آینه بار (مسئولیت) بهتان و گناهی آشکار را به گردن گرفته‌اند.

۵۹ – ای پیامبر، به همسران و دخترانت و زنان مؤمن بگو: پوشش‌هاشان را به خود نزدیک کنند۶۹ که این (کار) برای آن که (به پاکدامنی) شناخته شوند و مورد آزار قرار نگیرند مناسب‌تر است.۷۰ و خدا آمرزنده مهربان است.

۶۰ – اگر منافقان و بیماردلان و شایعه پراکنان در شهر (از ایجاد مزاحمت برای بانوان) دست بر ندارند، قطعاً تو را علیه آن‌ها برمی‌انگیزیم، آن‌گاه جز اندک مدتی در جوار تو (در این شهر) نپایند.۷۱

۶۱ – (مزاحمین نوامیس مردم) مورد لعنت (خدا و مردم - دور از مهر آن‌ها) هستند و هر کجا کمین کنند۷۲ دستگیر و به سختی کشته می‌شوند.

۶۲ – این سنت الهی است (که) درباره پیشینیان (نیز جریان داشته است) و هرگز در سنت خدا تغییری نخواهی یافت.۷۳

۶۱ – بدیهی است پیامبر خانه‌های متعددی به معنای امروز شامل اطاق‌های متعدد نداشته است، منظور همان حجره‌های ساده‌ای است که متصل به مسجد برای اهل بیت خود ساخته بود.

۶۲ – رعایت این آداب معاشرت، محدود به مناسبات با پیامبر نیست، توصیه‌ای است همگانی و همه جایی.

۶۳ – این نکته‌ای بس لطیف است که پیامبر اسلام در مقام زمامدار یک جامعه، حتی از بیان تذکری ملایم به مدعوین، که معمولا توده‌های فقیر و تهی‌دست بودند، شرم داشته و به خود اجازه نمی‌داده سخنی بگوید که موجب رنجیدگی احتمالی آنان گردد. این ادب و حکمت و هنرِ مردم‌داری کجا و خلقیات خشن و بی‌فرهنگ اعراب کجا؟ بی‌جهت نیست که در قرآن آمده است که «برای شما در (خلقیات) پیامبر اسوه‌ای نیکوست».

۶۴ – از آنجایی که سیاق آیه در مورد پذیرایی در خانه رسول است، قاعدتا درخواست مهمانان از همسر صاحب‌خانه باید در ارتباط با موضوع مرتبط با پذیرایی باشد، مثل: درخواست قاشق و بشقاب و نمکدان و غیره. با این حال این تذکر می‌تواند در موارد غیر آن نیز صادق باشد.

۶۵ – ممکن است گفته شود چنین ممنوعیتی امتیاز ویژه برای شخص پیامبر و محرومیتی برای همسرانش پس از او به شمار می‌رود، اما اگر موضوع را از جنبه شخصی فراتر دیده و به آثار و ابعاد این کار توجه کنیم، به تبعات نامطلوب اجتماعی آن بهتر پی می‌بریم. این قضیه دو طرف دارد؛ یکی وابستگان به شخص رهبر، که پس از او ممکن است با تکیه بر این امتیازات، از علاقه و ارادت توده‌های مردم برای رسیدن به قدرت سیاسی و مادی سوء استفاده کنند، دیگر سیاست مدارانی که با نفوذ و نزدیک شدن به آنها قصد قبضه کردن قدرت کنند. داستان پیوستن طلحه و زبیر به عایشه و برپایی جنگ جمل در حکومت حضرت علی(ع) و کشته شدن هزاران مسلمان مثالی عبرت‌آموز است، نقش بیوه مائو در چین، بی‌نظیر بوتو در پاکستان و ایندیریا گاندی در هندوستان و امثال آن نمونه‌های قابل ذکری از نقش همسر یا خانواده رهبران پس از فوت آنها و تداعی کننده نظامات موروثی می‌باشد.

۶۶ – در پاورقی ۴۶ مربوط به آیه ۴۳ توضیحی در معنای صلوات (از ریشه صلی)، که همان روی آوردن و عطف توجه است عرضه کردیم. روی آوردن یا پشت کردن به هر کسی نشانگر تأیید و پذیرش یا مخالفت و انکار اوست. در آیه ۴۳ صلوات خدا و فرشتگان بر مؤمنین را یادآوری می‌کند که نشانه رویکرد توأم با مغفرت و رحمت بر آنهاست و در این آیه رویکرد خدا و فرشتگان بر پیامبر را، با این تفاوت که به مؤمنین نیز توصیه شده است چنین کنند، یعنی آنها نیز به او روی آورند. اما در این دو رویکرد تفاوتی موجود است؛ رویکرد خدا و فرشتگان به رسول تأییدی با افاضه رحمت است؛ و رویکرد مؤمنان به او، تأییدی با طاعت و تبعیت.
متأسفانه در جامعه ما به چنین توصیه‌ای، با سر دادن شعاری تشریفاتی، بدون توجه به معنا و مقصود آن بسنده می‌شود. مضمون و مقصود این آیه این است که وقتی آفریدگار جهان و نیروهای دست اندر کار هستی عملکرد آن رسول را تأیید کرده و بر آن صحه گذاشته‌اند، شما مؤمنین نیز با تصدیق و تأیید و تبعیت خود عملا به او روی آورید، اما ما با گفتن: «الّلهم صلّ علی محمد و آل محمد» از خدا می‌خواهیم خودش بر او درود بفرستد. در واقع با یک درود خشک و خالی و ادای لفظی آسان، از زیر بار معنای عمیق صلوات شانه خالی می‌کنیم.

۶۷ – از ۲۴ موردی که مشتقات کلمه «اذیت» در قرآن مطرح شده، این تنها موردی است که چنین فعلی در مورد خدا به کار رفته است. بدیهی است خدا از بندگانش تأثیری نمی‌پذیرد و نسبت دادن خشم و غضب یا رضایت و خشنودی به خدا و نیز آزار دادن او، بیان مقصود در قالب ذهن و زبان انسان‌ها است.

۶۸ – در این آیه فعل «یؤذون» مضارع آمده است، اما «لعنهم» و «اَعَدّلهم» ماضی هستند، معنای لعنت دور شدن از رحمت است، به نظر می‌رسد آنها با اعمال خود که موجب محروم شدن از رحمت حق گشته، سرانجام کارشان به ایذاء خدا و رسول کشیده شده است.

۶۹ - در معنای «جلباب» اختلاف است؛ از روسری گرفته تا روبنده و مقنعه و چادر و تا پیراهن و لباس گشاد. منظور مانع شدن از کنار رفتن آن در حرکت (یا وزش باد و...) است که موجب ظهور زینت آنان گردد. در این که آیا منظور موی سر یا برجستگی‌های بدن است یا هر دو، اختلاف نظر وجود دارد.

۷۰ – در آن زمان معمولا کنیزان، که هنوز به اخلاق ایمانی در نیامده بودند، پوشش چندانی نداشتند و پوشاندن هم اجباری نبود. از چنین موقعیتی هرزه گرایان کوی و برزن و اراذل و اوباش سوء استفاده کرده و مزاحمت‌هایی برای آنان به عمل می‌آوردند. توصیه قرآن به بانوان با ایمان برای است تا با نوع پوشش خود، صف خویش را از کنیزان یا زنان لاابالی جدا سازند تا از مزاحمت مریض‌دلان مصون مانند. در نظام‌های سیاسی مبتنی بر قوانین فقهی، حتی پیروان ادیان دیگر و بی‌دین‌ها و توریست‌های خارجی نیز برای آنکه جوانان مسلمان تحریک نشوند! مجبور به رعایت حجاب اسلامی می‌شوند، اما در زمان پیامبر، کنیزان و غیر مسلمانان به دلیل اصل: «لا اکراه فی‌الدین»، اجباری در رعایت حجاب نداشتند. در مورد زنان مسلمان نیز این امر به جای فرمانی بخشنامه‌ای و حکمی اجباری و دارای تعزیر شرعی! در قالب توصیه پیامبر به اهل بیت خود و دیگر زنان، آن هم برای آن که خود مورد مزاحمت واقع نشوند، شکل گرفته است.

۷۱ – این آیه تهدیدی برای تبعید اراذل و اوباش از شهر برای دفع مزاحمت‌های ناموسی آنان است و این تنها موردی است که قرآن کیفر دنیایی در این امور را تلویحاً مطرح ساخته است، آن هم تهدید مردان و نه زنان تحریک کننده. اصولا در قرآن برای بد‌حجابی ، بی‌حجابی، و بیش از آن (مگر زنای علنی با شهادت ۴ نفر که تجاوزی آشکار به عفت عمومی است) هیچ مجازات دنیایی مقرر نشده است و همه تعزیرات و تنبیهات فقهی، مصلحت اندیشی‌های بشری فقیهان در ادوار بعدی است.

۷۲ - «ثقفوا» از ریشه «ثـَقـَفَ» به گفته مرحوم طالقانی (پرتوی از قرآن- ج ۱ ص ۲۸) مرادف با وجد تموهم (یافتن آنها) نیست، ثقافت دستیابی و چیره شدن با آزمودگی است که وصف ضمنی فاعل یا مفعول می‌باشد. آنان را هر جا و هر زمان که... موضع و پایگاه گرفته‌اند دستگیر کنید. ثقاف به آهنی گفته می‌شود که شمشیر را با آن تیز می‌کند. گویی منظور این است که اگر آنها قدرت یافتند و مزاحمتشان جدی گشت با آنان برخورد سخت می‌شود.

۷۳ – سنّت به طریقه و رویه یا شیوه عمل گفته می‌شود که در مورد خدا و بندگان صدق می‌کند. سنت‌الاولین نحوه اندیشه و عملکرد پیشینیان است که جا افتاده و شکل و رویه و روش به ظاهر منطقی، هر چند کاذب و گمراه کننده، پیدا کرده است؛ و سنت خدا همان قوانین و نظاماتی است که همواره در هستی و در جوامع انسانی جاری بوده است.

ترجمه عبدالعلى بازرگان