سوره ياسين

به نام خداى رحمت‌گستر بر عام و خاص

۳۳ – و همین زمین مرده (خشك و افسرده) که (در بهاران) زنده‌اش کردیم و از دل خاک دانه‌هايی رویاندیم که از آن می‌خورند، خود نشانه‌ای است (برامکان حیات پس از مرگ) برای آنها (منکران رستاخیز).۱۸

۳۴ – و در آن (زمین) باغ‌هايی از درختان خرما و (بوته‌هايی از انواع) انگورها قرار دادیم و (با شكافتن سنگ‌ها) در آن چشمه‌هايی روان ساختیم۱۹ (همه اینها نشانه است).

۳۵ – تا از میوه‌های آن و آنچه خود به عمل می آورند (فرآورده های گوناگون) بخورند.۲۰ پس چرا شکر (نعمت) نمی‌گزارند؟۲۱

۳۶ – منزه است آن (خدايی) که همه ازواج (انواع موجودات، یا نر و ماده آنها را) آفرید؛۲۲ از آنچه زمین می‌رویاند(محصولات گیاهی)، از خودشان (با تفاوت رنگ‌ها و نژاد‌ها، یا تفاوت جنسیت) و از چیزهايی که علمی بر آن ندارند.

۳۷ – و نشانه‌ای (دیگر) برای آنان همین شب است که (نور) روز را از آن بر می‌گيریم۲۳ و آنگاه در تاریکی می‌مانند.

۳۸ – و (نیز آیت) خورشید در مداری که قرارگاه اوست می‌گردد، این است اندازه نهادن۲۴ (نظم و تعادل بخشیدنِ خداوندِ) ابرقدرتِ دانا.۲۵

۳۹ – و (موقعیت) ماه را منزلگاه‌هايی قرار دادیم تا همچون شاخه خشک درخت خرما (به حالت هلالی شکل و خمیده) بازگردد.۲۶

۴۰ – نه خورشید را سزد که به ماه رسد، و نه شب از روز پیشی گیرد و تماماً در مداری شناوراند.۲۷

۴۱ – و نشانه‌ای (دیگر از ربوبیّت خدا) برای آنان (این است) که ما نسل آنها را در کشتی انباشته‌ای (اشاره به کشتی نوح) حمل کردیم.۲۸

۴۲ – و (پس از نوح نیز) همانند آن، آنچه بر آن سوار می شوند را برای ایشان آفریدیم.۲۹

۴۳ – و اگر بخواهیم آن‌ها راغرق می‌کنیم،۳۰ در این صورت نه فریادرسی خواهند داشت۳۱ و نه نجات می‌یابند.۳۲

۴۴ – (امکان تسخیر دریاها برای کشتی‌رانی) جز رحمتی از (طرف) ما و برخورداری ۰شما) تا مدتی (از عمر دنيايي) نیست.

۴۵ – و چون به آنها گفته شود: از آنچه پیش رو دارید (سرانجام عملکرد بد امروزتان) و آنچه پشت سر گذاشته‌اید۳۳ (آثار سوء اعمال گذشته خود) بپرهيزيد تا مورد رحمت (خدا) قرار گیرید (اعتنايی نمی‌کنند).

۴۶ – و هیچ آیتی (نشانه‌ای) از آیات پروردگارشان بر آنها نیامد، جز آن که همواره از آن روی می‌گردانند.

۴۷ – و هرگاه به آن‌ها گفته شود: از آنچه خدا روزی‌تان داده انفاق (خرج نیازمندان) کنید، کسانی که ناسپاسی کردند (شکر نعمت به جای نیاوردند) به مؤمنان گویند: آیا کسی را اطعام کنیم که اگر خدا می‌خواست، خود طعامش می‌داد! شما (با اين توصيه)جز در گمراهی آشکاری نیستید.۳۴

۱۸ – قرآن مسئله رستاخیز و زنده شدن آدمیان در روز قیامت را، برخلاف تصور اكثر مردم، امری کاملا مادّی، همچون زنده شدن طبیعت در فصل بهار، شمرده و هرگز پای «روح» و بازگشت آن به قالب جسم را مطرح نکرده است. از جمله نگاه کنید به سوره ها و آیات: روم ۵۰، فصلت ۳۹، فاطر ۹، ق ۱۱، و یاسین ۳۲.

۱۹ – در آیه قبل، از گیاهان دانه‌دار (حبوباتی مثل: گندم، جو، لوبیا و...) نشانه آورد، و در این آیه از گیاهان بلند و متوسطِ باغستان‌ها مثل: نخل و بوته انگور، که تماماً از طریق آب‌های جاری (نهرها و چشمه‌ها) سیراب می‌شوند. شکافته شدن سنگ در دامنه کوه‌ها و جریان یافتن رودخانه‌ها، خود آیتی قابل توجه است که اگر پوسته جامد زمین چنین آمادگی و استعدادی نداشت، زمین فقط در فصل بهار سبز بود و در بقیه فصول خشک می شد. ن ک به: ابراهیم ۳۲، رعد ۳، نحل ۱۵، نمل ۶۱، و نوح ۱۲.

۲۰ – در جمله: «وَمَا عَمِلَتْهُ أَيْدِيهِمْ» اگر حرف «ما» را نافیه بگیریم، معنای آن می‌شود: «آنها این میوه‌ها را به عمل نیاورده‌اند، بلکه خدا پدید آورده است»؛ اما اگر «ما» را موصول بدانیم، معنای آن می‌شود: «آنچه خودشان به عمل می‌آورند» (مثل: شیره، شکر، سرکه، آبمیوه، عصاره، رُب، میوه خشک، روغن نباتی از دانه و هسته گیاهان و میوه‌ها، و سایر فرآورده‌ها). به آیه ۶۷ نحل نیز نگاه کنید.

۲۱ - کفر، ناسپاسي، ناديده گرفتن و ضايع کردن نعمت است و شکر، سپاسگزاري از نعمت دهنده، به زبان آوردن و بهره‌برداري عملي از نعمت در مسير رضايت منعم. در معناي ريشه‌اي شکر، نوعي فزوني و زيادت است. اين واژه را در زبان عربي در موارد: چشمه پُر آب، گاو پر شير و آسمان پر باران به کار مي‌برند که تماماً دلالت بر برکت و رشد و توسعه و استفاده بهينه از نعمت مي‌کند.

۲۲ – واژه «ازواج» در قرآن، هم معنای انواع و اصناف دارد (ر ک: حج ۵، شعراء ۷، لقمان ۱۰، ق ۷)، و هم معنای نر و ماده. در اینجا هر دو معنا را می‌توان مورد نظر قرار داد.

۲۳ – سلاخی و سلاخ خانه به عمل و مکان کندن پوست چهارپایان گفته می‌شود. این کلمه سه بار در قرآن تکرار شده که دو مورد دیگر درباره سپری شدن روز و «برداشته شدن روشنی از سطح زمین» و نیز سپری شدن ماه‌های حرام (پایان پوشش امنیتی) می‌باشد، که همچون سلاخی پوسته محافظ را برمی‌دارد.

۲۴ – تقدیر در باب تفعیل، قدر و اندازه نهادن و روابط حساب شده و منظم در اجزاء يك پديده قرار دادن است. حرکت خورشید در منظومه و کهکشان ِمرتبط به آن، در میان میلیون‌ها ستاره‌ای که هر کدام، بدون آنکه با یکدیگر برخورد کنند، در مداری معین می‌گردند، دلالت بر نظامی اندازه گذاری شده می‌کند.

۲۵ - صفت «عزيز» در زبان عربی، دلالت بر عزّت مطلق، يعنی ابرقدرت بودن می‌كند كه دستی بالای دست او نيست. از اين نظر به شاهان نيز «عزيز» می‌گفتند. مثل عزيز مصر (فرعون). زمين بلندی را كه آب بر آن سوار نمی‌شود نيز «عزاز» می‌گويند. صفت حكيم دلالت بر محكم و استوار و مبرای از عيب و نقص بودن می‌كند، همچون جسم محكمی كه نشكن و يكپارچه است. خدا حكيم است، چون كارش کامل است و رخنه و راهی برای نفوذ خرابی و نقص در آن نيست.

۲۶ – منزلگاه‌های متنوع خورشید در شب‌های مختلف ماه که به رؤیت ما زمینیان می‌رسد، برحسب موقعیت زمین و خورشید، از حالت هلال باریک رو به بالا، به بدر کامل و سپس هلال رو به پايین، تا پنهان شدن در دو روز آخر ماه متحول می‌گردد. شاخه‌های درخت خرما نیز پس از برآمدن از غلاف خود، به تدریج پس از رسیدن، خمیده و هلالی شکل می‌گردد. «عُرْجُونِ الْقَدِيم» به خوشه خرما كه خشك و كج شده باشد گفته می‌شود.

۲۷ – ماه در جاذبه شدید خورشید قرار دارد، با این حال در تعادلی میان آن و سایر سیارات قرار گرفته و هرگز خورشید آن را به درون خود نمی‌کشد. گويی یکسره در تعقیب ماه است ولی نمی‌تواند به آن برسد. از طرفی ماه در طول سال ۱۲ بار منازل خود را طی می‌کند، اما خورشید فقط یک بار این برج‌ها را در می‌نوردد.

۲۸ – در ظاهر چنین می‌نماید که هدف این آیه اشاره به نعمت وجود کشتی‌های انباشته از مسافر و کالا است که در خدمت حمل و نقل آدمیان قرار دارد، گرچه این نعمت در آیات دیگری مطرح گشته است، اما در اینجا ذکر کلمه «ذریتهم» نشان می‌دهد مسئله نسل انسان مورد نظر است، و گرنه به جای «حَمَلْنَا ذُرِّيَّتَهُمْ» به جمله «حملناهم» اکتفا می‌شد.
علاوه بر این آیه، دو بار دیگر در قرآن از «حمل ذریة» آدمی سخن گفته است که نشان می‌دهد منظور از حمل ذریه، همان نجات نسل آدمی در کشتی نوح از طوفانی فراگیر می‌باشد:
اسراء ۳: «ذُرِّيَّةَ مَنْ حَمَلْنَا مَعَ نُوحٍ...»، و مریم ۵۸: «...مِنْ ذُرِّيَّةِ آدَمَ وَمِمَّنْ حَمَلْنَا مَعَ نُوحٍ وَمِنْ ذُرِّيَّةِ إِبْرَاهِيمَ...».
علاوه بر واژه‌های: ذریة و حملنا، که در مورد نسل نوح به کار رفته است، جمله فُلک مشحون (کشتی انباشته) نیز در مورد کشتی انباشته از آدمیان و حیوانات، ساخته شده توسط نوح آمده است: شعراء ۱۱۹ - «فَأَنْجَيْنَاهُ وَمَنْ مَعَهُ فِي الْفُلْكِ الْمَشْحُونِ».

۲۹ – برخی پنداشته‌اند منظور از این آیه، آفرینش چارپایانی برای حمل و نقل آدمیان است، و برخی نیز به وسایل حمل و نقل مثل: اتومبیل و هواپیما اشاره کرده‌اند. هر چند همه این موارد قابل توجه است، اما به نظر می‌رسد منظور این آیه کشتی‌های مشابهی است که با اقتباس از کشتی نوح در نسل‌های بعد ساخته شده است. با توجه به آیه ۳۷ سوره هود که ساخت کشتی نوح را زیر نظر و به الهام الهی نسبت داده، شاید این کشتی را بتوان اولین یا پیشرفته‌ترین کشتی ساخته شده تا آن تاریخ به حساب آورد (والله اعلم).
نسبت دادن ساخت کشتی به خدا، در حالی که آدمیان آن را می‌سازند، با توجه به مخلوق بودن انسان‌ها، قابل توجیه است و این نسبت در آیات دیگری نیز سابقه دارد از جمله: صافات ۹۶ - «وَاللهُ خَلَقَكُمْ وَمَا تَعْمَلُونَ» ( خدا هم شما را آفریده و هم آنچه را عمل می‌كنيد).

۳۰ – معنای «اِن نشأ» (اگر بخواهیم)، همچون دلخواه آدمیان نيست. مشیّت خدا همان نظاماتی است که در جهان جاری ساخته است. منظور این است که اگر مشیّت خدا در قوانین و نظامات فیزیکی که در آب و خاک و عناصر جهان قرار داده غیر از وضعیت فعلی بود، آدمیان نمی‌توانستند دریاها را تسخیر کرده و از آن برای حمل بار و مسافر استفاده کنند و این رحمتی است از جانب خدا.

۳۱ – «صريخ»، یاری طلبی با نعره و فریاد و استغاثه است. در قیامت امکان کمک خواستن از دیگری و یاری‌رسانی غیر از خدا نیست.

۳۲ – «یَنقذون» از ریشه «نَقَذَ»، امکان رهایی و نجات است.

۳۳ – جمله: «مِا بَيْنِ أَيْدِيهِمْ وَمِا خَلْفِهِمْ» جمعا ۱۰ بار در قرآن تکرار شده است که از مقایسه آنها می‌توان فهمید «مِا بَيْنِ أَيْدِيهِمْ» به حال حاضر و آینده، و «مَا خَلْفِهِمْ» به گذشته مربوط است.

۳۴ – معنای «ضَلالٍ مُبِينٍ» را در این آیه باید از زاویه دید کافران فهمید، نه از نظر معنوی و الهی. گمراهی مورد نظر آنان با معیارهای دنیايی همان غیرمنطقی بودن دادن مال خود به دیگران می باشد.

ترجمه عبدالعلى بازرگان