به نام خداي رحمت‌گستر بر
عام و خاص
۱ - ما آن (قرآن) را در شب قدر۱ نازل كرديم،
۲ - و تو چه مي‌داني۲ كه شب قدر چيست؟
۳ - (همين قدر بدان كه) شب قدر از هزار ماه۳ بهتر است.
۴ - در آن شب فرشتگان و روح۴ به فرمان پروردگارشان از هر امري (از امور
هدايتي) فرود مي‌آيند.
۵ - آن شب تا سپيده دم سلامتي است.۵
۱- معناي «قدر» اندازه است. در قرآن آمده است كه
خداوند همه چيز را به اندازه آفريده است (قمر ۴۹) و همه چيز گنجينه‌اش نزد
خداست و جز به اندازه نازل نمي‌كند (حجر ۲۱). با اين حساب هدايت انسان‌ها و
نزول وحي هم اندازه (قدر) و حساب و كتاب دارد و تعليم هم تدريجي و تقديري (به
اندازه) است. ضمير جمعي (متكلم مع‌الغير) «نا» در «إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ»،
دلالت بر دست اندركاري و مشاركت عوامل متعددي در امر نزول قرآن مي‌كند؛ امرِ
الهي، فرشتة واسط، پيامبر گيرندة وحي، مخاطبان معاصر و آينده.
۲ - جمله «ما ادريك» و «ما يدريك» جمعاً ۱۶ بار در قرآن تكرار شده است كه
تماماً در ارتباط با قيامت و مسائل ماوراءالطبيعه يا پيچيده علمی است كه درك و
فهم آن با دانش آن زمان و امروز امكان پذير نبوده و نيست. مثل: ماادريك: ما
يوم‌الدين، ما يوم‌الفصل، ما القارعه، ما الحطمه، ما الحاقه، ما سجين، ما
عليون، ما الطارق، ما العقبه، ما ليله القدر، ما هي (هاويه)، ما يدريك
لعل‌الساعه، ما يدريك لعله يتزكّي... ذكر پيچيده بودن وحي، حتي براي رسول
مكرم(ص) كه مخاطب اين كلام بود، نشان مي‌دهد انتظار فهم علمي آن، حداقل براي
امروز، چقدر دور از واقع است.
۳ - هزار ماه معادل يك عمر طولاني (۸۳ سال) است. اين مقايسه شايد واجد چنين
معنايي باشد كه يك شب قدر و تقدير سرنوشت سعادت‌آميز، بهتر از يك عمر طولاني در
جا زدن است. به قول حافظ:
دوش وقت سحر از غصه نجاتـم دادند
واندرآن ظلمت شب‌آب‌حياتم‌دادند
بــي‌خـود از شعشعة پرتـو ذاتـم كردند
بــاده از جـام تجـلّي صفـاتـم دادنـد
چه‌مبارك‌سحري بود وچه فرخنده‌شبي
آن شب قدر كه اين تازه براتم دادند
۴ - ملائكه و روح در سه آيه قرآن باهم آمده‌اند؛ سوره قدر كه از «نزول» آن دو
در شب قدر سخن مي‌گويد، آيه ۴ سوره معارج كه از «عروج» (برعكس نزول) آنها در
پايان جهان نشاني مي‌دهد. و بالاخره در آيه ۳۸ سوره نباء كه از «قيام» آنها در
روز قيامت براي داوري ميان انسان‌ها سخن مي‌گويد. در مقام تمثيل براي فهم بهتر،
مي‌توان از مثال مدرسه مدد گرفت، در ابتداي سال تحصيلي معلمين و امكانات آموزشي
در اختيار محصلين قرار مي‌گيرند (نزول)، در پايان سال تحصيلي مدرسه تعطيل
مي‌شود و معلمين مي‌روند (عروج)، هنگام امتحان نهايي و كنكور، دانشي كه هر
دانش‌آموز از معلمين و امكانات آموزشي كسب كرده تحقق مي‌يابد و برپا مي‌شود
(قيام). گويا روح عامل مهمتري از ملائك باشد، حتي ملائك به نيروي روح بر
پيامبران نازل مي‌شوند: «يُنَزِّلُ الْمَلائِكَهَ بِالرُّوحِ مِنْ أَمْرِهِ
عَلَيٰ مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ» (نحل ۲). به همين دليل مي‌گويند روح
نيرويي فوق فرشتگان است. قرآن در آية ۸۵ سوره نحل در پاسخ به سؤال مردم از روح
مي‌فرمايد: شما جز علم اندكي (براي فهم اين مسئله) داده نشده‌ايد و روح ماهيتي
«امري» دارد.
۵ - كلمة «سلام» (به صورت معرفه و نكره) ۴۲ بار در قرآن تكرار شده است؛ سلام
يكي از نام‌هاي نيكوي الهي است (حشر ۳۳)، قول ربّ رحيم است (يس ۵۸)، سلام همان
سلامتي از هر عيب و نقص و شرّ و آسيب است، دارالسلام نام بهشت (انعام ۱۲۷ و
يونس ۲۵) و سُبُل‌السّلام راه هدايت است (مائده ۱۶). تحيّت اهل بهشت نيز سلام
است (ابراهيم ۲۳، نحل ۳۲، حجر ۴۶، احزاب ۴۴، مريم ۶۲ و واقعه ۲۶).
ترجمه عبدالعلى بازرگان